VincentHunink



HOME VERTALINGEN | ALLE PUBLICATIES | INDEX | CONTACT




 

 

 


 SENECA
De goede dood

ingeleid en vertaald door Vincent Hunink,
Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2015
(2e druk als ebook)


x


ISBN 978 90 253 0698 4 | 72 blz;  EUR 9,95
[ e-book | ISBN 978 90 0699 1x | EUR 6,99]



 

 

 

Seneca is misschien de beste klassieke raadgever als het gaat om het goede leven. Maar hij biedt ook praktische steun bij het inrichten van het levenseinde. Moet je altijd maar je leven blijven rekken, ten koste van alles? Ook als pijn en ellende het enige is wat rest? Of ben je juist zo vrij dat je het leven mag laten vallen bij het eerste het beste beetje tegenwind? Wanneer is het moment gekomen van 'de goede dood'?

 

In dit boekje, het vijfde en laatste in een reeks, staan Seneca's belangrijkste teksten over dit actuele onderwerp gebundeld. Het gaat om passages uit negen filosofische brieven, aangevuld met enkele korte fragmenten uit essays. Ter afronding is ook het portret opgenomen van Seneca's eigen laatste uren, zoals geschilderd door de Romeinse historicus Cornelius Tacitus in zijn Annalen boek 15. Minstens in zijn sterven is Seneca uiterst consequent geweest.

 

Als geheel biedt dit boekje in kort bestek een indringend beeld van Seneca en zijn ideeën over de Romana mors 'Romeinse dood'. De moderne lezer kan hieraan gemakkelijk zijn of haar eigen opvattingen spiegelen, hoe die ook gekleurd zijn. En zo een stap verder komen met denken over de grenzen van het bestaan.

 

Dit boekje vormt een bloemlezing van Seneca-teksten, terwijl de voorgaande deeltjes uit de jaren 2012-2014 steeds één volledig essay (traktaat) bevatten. De vertaalde brieven 12, 54, 58, 61, 70 en 77 (de tekstonderdelen I, II, III, VI, VII, VIII) zijn in een eerdere versie verschenen in: Seneca, Leren sterven, brieven aan Lucilius, gekozen, vertaald en toegelicht door Vincent Hunink, Athenaeum-Polak & Van Gennep 2004 (herdruk als Rainbow Delphi, Maarten Muntinga, Amsterdam 2009). De vertalingen zijn voor dit boekje herzien en waar nodig gewijzigd. De overige teksten (onderdelen IV, V, IX, X, XI en de appendix) heb ik nieuw vertaald.

 

De brief-gedeelten zijn in dit boekje ontdaan van enkele typische briefkenmerken, zoals aanhef en ondertekening, en hier en daar is een korte passage in het midden van een tekst geschrapt. Die gevallen zijn gemarkeerd met het teken '(...)'. Via de inhoudsopgave kan de geïnteresseerde lezer de bronteksten snel opzoeken.

 


 

 

x Seneca x x x

Eerder verschenen: De lengte van het leven (2012; 1e t/m 5e dr; Innerlijke rust (najaar 2013, 1e t/m 3e dr);
Het ware geluk (winter 2013); Onkwetsbaarheid (2014)



FRAGMENT UIT 'DE GOEDE DOOD'


 

OP WEG NAAR HET EIND

 

 

Pas geleden vertelde ik je ik dat de ouderdom voor mij in zicht komt. Die ouderdom ben ik al voorbij, vrees ik nu. Bij mijn jaren en in ieder geval mijn lichaam hoort intussen een ander begrip. Want ouderdom noemen we de periode dat een mens vermoeid is, niet gebroken. Einde oefening, total loss, vink dat maar voor mij aan.

 

Toch prijs ik me nog gelukkig tegenover jou, want geestelijk voel ik de tand des tijds niet, alleen lichamelijk. Ja, mijn fouten en de bijbehorende onderdelen, die zijn oud geworden. Maar mijn geest is nog energiek en monter: hèhè, bijna los van het lichaam, de grootste last is afgelegd, heerlijk. Nog niet zo slecht, die ouderdom, ik kom tot bloei!

 

Laten we het maar geloven, binnenhalen die bonus. Maar we moeten ook even doordenken en goed nagaan: in hoeverre is die innerlijke kalmte en balans een kwestie van wijsheid, en in hoeverre van leeftijd? En een zorgvuldig onderscheid maken: wat kan ik niet, en wat wíl ik niet? Waarbij het ook 'niet willen' is wanneer ik tot mijn vreugde iets niet kan. Wat is er te klagen, wat is het probleem, wanneer iets waar een eind aan moest komen feitelijk voorbij is?

 

'Het is een groot probleem,' zeg je, 'als je minder wordt en afsterft, of preciezer gezegd: langzaamaan verdwijnt. Want we worden niet plotseling met één slag geveld, het gaat stukje bij beetje. Elke dag haalt iets af van onze krachten!'

 

Kan die slotfase mooier? Rustig wegglijden naar je einde, loskomen van alles. Niet dat er iets verkeerd is aan een harde klap, aan plotseling vertrek uit het leven, maar deze weg is comfortabel: een geleidelijke aftocht.

 

Persoonlijk doe ik steeds of de grote test eraan komt, of de dag van het oordeel over al mijn jaren voor de deur staat. Ik onderzoek mezelf en spreek mezelf ook toe.

 

'Het stelt nog niets voor', zeg ik dan, 'die woorden en daden die ik heb laten zien. Allemaal buitenkant. Het suggereert wel innerlijke kracht, maar er zit een hoop poeha en show eromheen. Wat heb ik echt aan voortgang geboekt? Dat krijg ik straks te horen van de dood. Dus moet ik flink zijn en mij instellen op de dag dat alle schone schijn wegvalt en ik over mijzelf het oordeel vel. Sprak ik flinke woorden of was ik van binnen flink? Was het allemaal maar pose en komedie, al mijn dappere taal aan het adres van Fortuna?

 

Schuif opzij wat de mensen ervan vinden: altijd een onzekere factor, met voor- en tegenstanders. Schuif opzij wat je heel je leven hebt gelezen en geschreven. Het laatste oordeel over jou is aan de dood. Dat wil zeggen, lezingen en academische discussies, citaten uit het werk van grote filosofen, geleerde conversatie, daar valt ware geestelijke kracht niet aan af te zien. Zelfs de meest timide figuren kunnen een ronkende speech afsteken. Je prestaties blijken pas echt in je stervensuur.

 

Goed, ik accepteer de voorwaarden. Ik vrees het oordeel niet.'

 

Dat zeg ik tegen mezelf. Maar ik zeg het ook tegen jou, zo moet je het zien. Je bent nog vrij jong, maar wat doet dat ertoe? Hier telt niet het aantal jaren. Waar de dood je precies opwacht is onzeker, dus moet je hem overal verwachten. (…)

 

Epicurus zegt: 'Oefen voor de dood', of als het zo beter bij ons overkomt: 'Leren sterven is iets heel goeds'.

 

Iets leren wat je maar eenmaal gebruikt lijkt misschien overbodig. Maar dat is het juist, daarom moeten we oefenen! Als we nooit de proef op de som kunnen nemen of we iets echt beheersen, moet het leerproces doorgaan.

 

'Oefen voor de dood.' Wie dat zegt geeft als opdracht: 'Oefen voor de vrijheid.' Wie heeft leren sterven heeft het afgeleerd slaaf te zijn en staat boven elke macht. In elk geval buiten bereik van elke macht. Gevangenis en bewaking en tralies, wat kunnen die zo iemand maken? De deur staat voor hem open!

 

Eén enkele keten houdt ons vast: liefde voor het leven. Die keten moeten we niet afschudden, dat niet, wel verzwakken. En wel zo dat niets ons tegenhoudt of belemmert als het erop aan komt. Dat we dan klaar staan om wat ooit gebeuren moet meteen te doen.

 

 



 

 

 

 




VIJFMAAL SENECA



 

Klassieken in vertaling' betekent nog steeds vaak: verantwoorde teksten in kloeke boekdelen, statig gebonden. Fraai maar moeilijk te benaderen. Het hoeft natuurlijk niet zo te gaan. Uitgeverij Athenaeum, jawel, diezelfde van de monumentale Baskerville-serie, gooit het soms over een andere boeg.

 

Toen ik met het voorstel kwam om een filosofisch essay van Seneca (1e eeuw na Chr.) uit te brengen was het idee meteen: een klein, maar fijn boekje. Met vrolijke kleuren en ruim opgezette typografie. Zodat de lezer eindelijk eens een beetje licht en lucht door die oude teksten ziet gaan. Zo verscheen De lengte van het leven (2012). Daarin rekent Seneca kortweg af met het cliché dat het leven 'te kort is'. Niks te kort, het leven is lang genoeg, alleen de meeste mensen verspillen bakken tijd, verdoen hun dagen met treuzelen, uitstellen en prutsen.

 

De vertaling sloeg aan, misschien ook vanwege de geschiktheid als cadeauboekje. Het formaat en de prijs (net geen tientje) waren daar stiekem ook op gericht. En zoals het in de neo-kapitalistische wereld gaat: bij succes mag je door, moet er méér komen. En wel snel. In een vlot tempo liet ik dus andere, lang vergeten essays van Seneca aan de beurt komen. In Innerlijke rust, Het ware geluk (beide 2013), en Onkwetsbaarheid (2014) laat Seneca zijn lezers zien hoe ze moeten leven. Zijn boodschap is in grote lijnen dezelfde: weet wat je doet, wie je bent, maak heldere keuzes en houd je daaraan. Bij alle onzekerheid en afhankelijkheid in het leven kun je alleen zo, in je innerlijk, werkelijk vrij en gelukkig zijn.

 

Intussen is het vijfde en laatste deeltje verschenen: De goede dood (2015). Met ditmaal niet een aaneengesloten essay, maar geselecteerde teksten. Ik houd er eigenlijk niet van om bloemlezingen te maken, maar soms is een uitzondering op zijn plaats. Seneca heeft namelijk heel mooie en goede dingen geschreven over euthanasie, her en der in zijn werk. Bij elkaar vormen die teksten een mooi geheel. Dat leek me een waardige en nuttige bijdrage aan de Seneca-reeks, die daarmee ook een duidelijk eindpunt heeft gekregen. Al was het maar omdat het boekje ook de beschrijving van Seneca's eigen, bewust gekozen einde bevat. Daarna is het voorlopig uit en af. Al zal Seneca als schrijver altijd weer herrijzen.


(tekst geschreven voor website van Boekhandel Roelants, febr. 2015)

 


 








REACTIES


Bespreking/signalement in Het Belang van Limburg, 1 maart 2015, p.16:




===

Een fraai, persoonlijk gekleurd stuk van P i e t e r   S t e i n z  in NRC van zaterdag 13 april 2015 (PDF aangehecht met toestemming van de auteur); klik hier

===


Een beschouwend interview door L e o   E n t h o v e n in Relevant [Tijdschrift van de NVVE] 2, april 2015, 30-31; klik hier

Een lezersreactie, plus antwoord van de redactie:


x


===

Een wat breder gaand interview door B r a m  Z i j l s t r a   in Filosofie Magazine, juli/augustus 2015, 82-84; klik hier






 


latest changes here:



     



HOME VH / vincenthunink.nl

(c) 2017 V. Hunink

copyright statement  / contact