Beide traktaten zijn hier voor het eerst in Nederlandse vertaling tezamen gebracht. De teksten vormen geen gemakkelijke lectuur. Maar het is fascinerend om Augustinus te zien worstelen met de materie. Juist doordat hij hier niet met een helder uitgewerkt schrijfplan werkt maar eerder improviserend te werk gaat, treden zijn fenomenale denkkracht en bijbelkennis aan de dag. We maken de kerkvader dus als het ware rechtstreeks mee in zijn denk- en schrijfproces.

Augustinus-kenner Paul van Geest staat garant voor een boeiende inleiding, die duidelijk maakt waarom deze teksten ook in de 21e eeuw de moeite van het lezen waard zijn.

Fragment

Acht typen leugens
De eerste soort leugen, die we boven alles moeten vermijden en waarvan we ons ver moeten houden, is de leugen in het godsdienstonderricht. Niemand mag zich die toemeten, onder geen enkel beding.

De tweede soort is de leugen waarmee je iemand onrechtvaardig benadeelt. Die baat niemand en schaadt wel iemand.

De derde soort leugen baat een ander maar schaadt weer een ander, zij het niet in onreinheid van het lichaam.

De vierde is de leugen enkel en alleen uit plezier in liegen en bedriegen, de pure leugen.

De vijfde is die uit behaagzucht via mooie praatjes.

Als we die vijf allemaal hebben vermeden en verworpen volgt type zes, dat niemand schaadt en wel iemand baat. Bijvoorbeeld als iemand weet waar andermans geld ligt, en op de vraag van een potentiële dief liegt dat hij het niet weet.

Ook type zeven schaadt niemand en baat wel iemand (maar dan niet als een rechter de vragen stelt). Bijvoorbeeld als je liegt omdat je iemand die voor de doodstraf wordt gezocht niet wilt verraden, en dan niet alleen een rechtvaardig en onschuldig mens, maar ook een schuldige. Want het hoort bij de christelijke leer nooit te wanhopen aan iemands verbetering en nooit iemand de toegang tot berouw te versperren.

Die laatste twee soorten leiden meestal tot veel discussie. We zijn er genoeg op ingegaan en hebben laten zien wat ons het beste lijkt, namelijk dat dappere, gelovige, waarheidsgetrouwe mannen en vrouwen ook deze soorten leugen moeten vermijden door alle ongemakken te ondergaan die een mens eerzaam en dapper verdraagt.

Het achtste type leugen schaadt niemand en baat in zoverre dat het iemand beschermt tegen lichamelijke onreinheid (althans in de zin die ik eerder vermeldde. Want volgens de joden gold ook eten zonder eerst je handen te wassen als onrein. Misschien wil iemand dat ook onreinheid noemen. Maar dan gaat het toch niet om iets van dien aard dat je ter vermijding ervan mag liegen.)

-- Stel, het betreft een leugen die iemand beschermt tegen het soort onreinheid dat alle mensen verafschuwen en verfoeien, maar die tegelijk ook een ander schaadt (en de schade door die leugen bestaat dan niet uit het soort onreinheid waarover we het nu hebben.) Of dit type leugen mag, is een andere kwestie. De vraag betreft dan namelijk niet de leugen, maar of je überhaupt iemand schade mag berokkenen, ook door iets anders dan een leugen, om bij iemand anders die onreinheid af te weren. Absoluut niet, denk ik, zelfs al dreigt er maar heel geringe schade, zoals het verlies van een schepel graan, ik noemde dat eerder al. Het is wel een verontrustend idee: mogen we een mens zelfs niet dit soort schade berokkenen als we daarmee een ander kunnen beschermen of vrijwaren van seksueel misbruik? Maar als gezegd, dat is een andere kwestie. --

Verder nu met het aangestipte punt. Mogen we liegen als men ons het mes op de keel zet en we de keus hebben tussen liegen of ondergaan van seksueel misbruik (of enigerlei verschrikkelijke bezoedeling)? <En geldt een eventueel verbod> ook als we met zo'n leugen niemand schade berokkenen?
 

(De leugen, c.25)

Uit Augustinus' 'Herlezingen' (1,27(26) en 2,60 (87))
 

De leugen
"Tevens schreef ik een boek De leugen. Het vergt de nodige inspanning het te begrijpen, maar vormt toch ook best een nuttige denk- en redeneeroefening. En meer nog is het van ethisch belang: het zet aan tot liefde voor het spreken van de waarheid. Ook dit boek heb ik geprobeerd uit mijn oeuvre te verwijderen, want ik vond het duister en ingewikkeld en sowieso een lastig geheel. Daarom had ik het ook niet voor publicatie vrijgegeven.

Later schreef ik een ander boek met de titel Tegen de leugen. Daarna vond ik nog veel meer dat het eerste boek moest verdwijnen. Ik gaf ook opdracht daartoe, maar die is niet uitgevoerd.

Bij deze herlezing van mijn oeuvre trof ik zodoende het eerste werkje intact aan. Ik heb het herlezen en vervolgens bepaald dat het moet blijven, vooral omdat er een paar wezenlijke punten in staan die ontbreken in het tweede.
Het tweede draagt als naam Tegen de leugen en het eerste De leugen. Dat is omdat het tweede één openlijke bestrijding is van de leugen, terwijl het eerste grotendeels een methodische discussie inhoudt. Beide zijn echter gericht op hetzelfde doel.

Het boek begint als volgt: 'Een groot probleem vormt de leugen'."

Tegen de leugen
"Toen heb ik dan ook Tegen de leugen geschreven. Aanleiding voor dat werk was de kwestie van het opsporen van de Priscillianisten. Dat zijn ketters die de opvatting huldigen dat ze hun ketterij moeten verbergen, niet alleen door ontkenning en leugens, maar zelfs door meineed. Nu vonden sommige katholieken dat zij moesten doen of zij Priscillianisten waren, om zo tot in hun schuilplaatsen door te dringen. Ik wilde verhinderen dat dit gebeurde. Vandaar de samenstelling van dit boek.

Het boek begint als volgt: 'Je hebt me heel wat te lezen gestuurd'."
 

Recensies / Media

===

'Neem en lees!'

uit signalement in De Oogst (Maandblad tot heil des volks. Evangelisatie, hulpverlening en profetisch geluid) april 2010. p.34 door P i e t e r   d e   B o e r

===

'Jammer dat dit boek niet eerder in het Nederlands is vertaald'
(...)
'Neem en lees!'

uit boekbespreking in Beweging 74,1 lente 2010, p.46 door P i e t e r   d e   B o e r

===

recensie door B a s   v a n   B e n t, digitaal op www.Zinweb.nl (Volledige tekst: http://www.zinweb.nl/list.aspx?lIntEntityId=233&lIntNavId=63)

Liegen en leugens, een recensie na ruim 1700 jaar

“Je mag niet liegen” dat zeggen over het algemeen moeders tegen hun jonge kinderen in een poging algemeen aanvaarde normen en waarden over te brengen aan hun jonge kinderen. Weinigen van hen zullen zich realiseren dat zij een norm citeren die voor het eerst in die absolute vorm werd geformuleerd door Aurelius Augustinus (...)
We hebben het aan het Augustijns instituut in [Eindhoven] en de Budelse uitgeverij Damon te danken dat we in een heldere Nederlandse vertaling en een prachtig verzorgde uitgave kennis kunnen nemen van de opvattingen en redeneringen van de kerkvader Aurelius Augustinus. In een tijd waarin de discussie over normen en waarden voortdurend weer oplaait een waardevol boekwerk. De vertaling is van Vincent Hunink, universitair docent aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en de vertaling is meer dan het vermelden waard. Het boek leest of het oorspronkelijke werk in hedendaags Nederlands is geschreven. Het Latijn waarin Augustinus vooral zijn eerste traktaat over liegen heeft geschreven was niet bepaald erg verzorgd, maar de Nederlandse lezer merkt daar niets van en kan zo ongestoord kennis nemen van de denkwijze van de Bisschop van Hippo. De lezer wordt hierbij geholpen door een voortreffelijke inleiding van Paul van Geest hoogleraar aan de universiteit van Tilburg en de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij zet de werken van Augustinus die in het boek zijn vertaald in hun tijd en licht hun ontstaan toe. Het absolute van de redeneringen van Augustinus wordt daardoor duidelijk en de redeneringen zelf meer toegankelijk.
(...)
De belangrijkste functie die een boek als dit kan hebben is het helpen bij het formuleren van een eigen ethiek. De stellingen van Augustinus zijn ook vragen aan ons over waar wij zelf staan en wat wij wel en niet goed vinden aan ons eigen gedrag, waar wij anderen op aanspreken en wat wij aan onze kinderen willen overdragen. De uispraak dat je niet mag liegen van veel moeders, ook van vaders, is net zo absoluut als de uitspraken van Augustinus, maar verstandige ouders weten die norm ook verstandig te nuanceren. Daar kunnen de redeneringen van Augustinus ons bij helpen. De wijze waarop de samenstellers en de uitgever ons dit boek hebben bezorgd maakt het aanvaarden van die hulp tot een plezierig gebeuren. (...)

===

Een inhoudelijke bespreking (met een serieuze persoonlijke synthese)

wordt gegeven door   R . H .   in:  Bres, magazine voor religie, wetenschap en gnosis, nr. 262, juni/juli 2010, p.91-92. Over de vertaling staat hier alleen vermeld dat de beide teksten niet eerder in het Nedl. zijn vertaald.

===

'De vertaling is voorbeeldig: modern, vaak alledaags Nederlands. De inleider plaatst beide boeken in een ruimer kader van Augustinus' denken en contacten.'

uit anonieme recensie van NBD Biblion, voorjaar 2010

===

'Augustinus zelf vond later zijn eerste boek nogal ingewikkeld, maar in de bijzonder vlotte en heldere vertaling van Hunink is daarvan weinig te merken, ook niet bij de spitsvondige redeneringen en de minutieuze afweging van woordbetekenissen. (...) Door de spitsvondige redeneringen en soms amusante commentaar garanderen deze traktaten aangename lectuur.'

uit de recensie van J e f   E c t o r  in de Leeswolf 16, 2010, 5 (juni), p.366.

===

'Bij Damon zijn inmiddels al een tiental werken van Augustinus uitgegeven. Volledigheid zal allicht niet nagestreefd worden, want Augustinus heeft duizenden pagina’s geschreven of laten optekenen. Dit traktaatje is een van zijn minder bekende. Het toont aan dat Augustinus zich inderdaad niet alleen boog over grote theologische kwesties, maar ook over alledaagse dingen. Niet voor niks wordt hij ook de grote zielzorger genoemd. In dit boekje zijn twee traktaatjes over dat thema van hem verzameld. Grosso modo onderscheidt hij acht types van leugens, de ene al wat zwaarder dan de andere. Realistisch als hij is, vormen leugentjes om bestwil of leugens die een leven redden weinig problemen. Hij wordt daarin gesteund door tal van Bijbelpassages. Deze reeks van Augustinusuitgaven is ronduit voorbeeldig. Niet alleen de vertaling is in orde, maar ook de uitgebreide inleiding die het werk volledig situeert.'

E N op www.christusrex.be

===

'Augustinus is de eerste, die een speciaal traktaat aan de moraliteit van de leugen weidt, zo schrijft Augustinuskenner Prof. dr. Paul van Geest in zijn inleiding tot dit opmerkelijk actuele boek.'

uit recensie door Ds. Jenno Sijtsma op www.boekhandelwesterhof.nl. Directe link hier

===

'Ondanks de moeilijkheidsgraad is het jammer dat de vertalers de tekst in (te) korte zinnen hebben geknipt; hierdoor krijgt de vertaling een vluchtig karakter.'

Een kritische opmerking in een zeer uitgebreide en overigens zeer lovende bespreking door D i r k  v a n   K e k e m in Fundamenteel 19,3, maart 2011, 28-30

===

Uitvoerige inhoudelijke bespreking in: Kerkblad van het Noorden, 15 februari 2013, p.4 door D. J.  S t e e n s m a. Geen opmerkingen over de vertaling.

===