'HOOFD EN HANDEN' Augustinus
over balans in het leven tekst gepubliceerd in: Werkgroep
voor Liturgie Heeswijk (red.), Augustinus...
wij zijn de tijden. Ter gelegenheid van 1650 jaar geboortedag Augustinus. Lees-
kijk-, werk- en meditatieboekje; Uitgeverij Abdij van Berne, Heeswijk 2004;
ISBN 90 76 242 593, p.32-35;
Want hij mag dan in zijn lange leven veel geschreven hebben, intellectueel
werk was nog niet zijn enige activiteit. Zeker na zijn benoeming als bisschop in
395 bestond zijn dag voor een belangrijk deel uit praktisch bestuurswerk,
inclusief rechtspraak in wereldlijke zaken, en pastorale activiteiten.
Augustinus gaf geloofsonderricht, legde huisbezoeken af en preekte wekelijks
minstens twee maal. En dan waren er nog energierovende debatten met
andersdenkenden en lange reizen. Reken je dan nog uren mee voor gebed en
bijbelstudie, dan blijft er nauwelijks vrije tijd over. Een beetje ontspannen?
Dat heeft Augustinus zich niet vaak gegund. Die tomeloze werkdrift moet wel zijn voortgekomen uit een vastberaden geloof
en een krachtige wil om het goede te doen en de tijd zo nuttig mogelijk te
besteden. Misschien dacht Augustinus wel dat hij in zijn jeugd teveel tijd had
verprutst. Van een balans tussen ‘werk en privé’, zoals moderne mensen die
nastreven, was bij hem dus niet echt sprake. Die waren voor hem een geheel, het
liep allemaal door elkaar. De bisschop zocht vooral een balans tussen het werk van hoofd en handen. Hij
streefde naar een verstandige afwisseling van activiteiten op een dag. Dat was
helemaal niet eenvoudig, want er werd van verschillende kanten aan hem
getrokken, terwijl hij met zijn felle karakter juist geneigd was tot radicale
inzet voor één ding. Van jongs af aan lokte het intellectuele werk hem het meest. Augustinus
genoot een hoge opleiding en was jaren actief in Italië en Afrika als redenaar
en leraar welsprekendheid. Al vroeg werd hij gegrepen door de filosofie en
geruime tijd bleef hij in religieus opzicht zoekende. Vanaf 386 vond zijn zoeken
plaats in leefgemeenschappen met anderen, eerst met vrienden in Cassiciacum bij
Milaan, daarna, na zijn doop in 387, in Ostia en nog later ook in Afrika, eerst
in Thagaste en tenslotte in Hippo, de plaats waar hij priester en bisschop werd.
In die opeenvolgende leefgemeenschappen met gelijkgestemden lag het accent
veelal op intellectuele zaken. Men leidde er een teruggetrokken leven, waarin
alle ruimte was voor filosofie en theologie. Er werd volop geschreven,
gediscussieerd en gemediteerd. Zo schreef Augustinus in Cassiciacum
verschillende filosofische werken. In de tijd dat hij weer in Afrika terug was, kwam vanuit Egypte en het
Midden-Oosten het verschijnsel van de christelijke kluizenaars opzetten. Deze
radicale gelovigen trokken zich volledig uit de wereld terug om zich helemaal op
God te richten. Zij maakten hun hoofd helemaal vrij voor God en leefden een
extreem sober bestaan, ondersteund door anderen of levend van een beetje
handwerk. Sommigen verbonden zich tot min of meer stabiele
‘klooster’-gemeenschappen. Maar er verschenen ook zwervende monniken en
onduidelijke figuren die meenden dat zij recht hadden op ondersteuning door
gewone gelovigen. Zij waren zo heilig, vonden ze zelf, dat ze niet hoefden te
werken. Augustinus voelde goed aan hoe verlokkend zulke vormen van monastiek leven
konden zijn. Maar hij vreesde een ontwrichtende werking ervan voor kerk en
maatschappij en hij verzette zich fel. Dit deed hij bijvoorbeeld in zijn boek Het
werk van monniken (uit 400), waarin hij op hoge toon verklaart dat monniken
zélf moeten werken voor hun brood en niet bij anderen de hand mogen ophouden.
Beroepen zij zich op Paulus? Dan heeft hij andere, betere citaten van Paulus om
zijn gelijk te bewijzen! Verder gaf Augustinus zijn inzichten vorm in een
praktische leefregel voor religieuze gemeenschappen (Praeceptum). Ook
hierin is een duidelijke plaats ingeruimd voor dagelijks werk. De rusteloze denker en godzoeker Augustinus was van nature wel een man van
het hoofd, maar hij zag ook dat andere soorten werk onmisbaar waren voor de
geloofsgemeenschap. Zelf droeg hij de zorg voor zijn eigen gemeenschap en de hem
toevertrouwde gelovigen, zowel geestelijk als praktisch. Er viel eindeloos veel
te organiseren en te regelen. Het zal hem zijn vergaan als moderne managers: er
kwam van alles op hem af en alles had ‘gisteren al klaar’ moeten zijn. Augustinus had soms moeite met die constante drukte. ‘Als het aan mij
ligt,’ verzucht hij, ‘zou ik bij voorkeur elke dag op bepaalde uren, zoals
het in goed bestuurde kloosters de regel is, wat handwerk verrichten en de rest
van de uren vrij hebben voor geestelijke lezing, gebed of studie van de Heilige
Schrift. Dat zou ik veel liever doen dan dat ik telkens vanwege andermans zaken
lastige beslommeringen aan mijn hoofd heb, en wereldse aangelegenheden moet
afhandelen met een vonnis of beslechten via bemiddeling.’ (Het werk van
monniken, 37) Het is duidelijk dat Augustinus een geregelde dagorde, inclusief eenvoudig
handwerk of vervangend werk, heel belangrijk vond. Ja, een religieus persoon
moet gericht zijn op God, en hart en hoofd voor Hem vrij maken. Maar hij of zij
moet ook gewoon werken. En dat niet alleen uit maatschappelijke en economische
noodzaak, maar het dient ook het eigen geestelijk evenwicht. Een balans tussen
hoofd en hand is integraal onderdeel van een gezond spiritueel leven. Augustinus’ boodschap is hier verrassend modern. Want wat hij geestelijken
voorschrijft, geldt natuurlijk evengoed voor gewone gelovigen. En hij richt zich
wel tot mensen in zijn eigen tijd, maar zijn woorden zijn toegankelijk voor
mensen van alle eeuwen: richt je op God, maar doe dat niet eenzijdig. Zorg ook
voor je naasten en voor jezelf. En gedraag je niet lui of verwend, maar steek de
handen uit de mouwen. Zelf gaf Augustinus alvast het goede voorbeeld. Bestellen: het boekje is verkrijgbaar via parochies en geloofsgemeenschappen van de Nederlandse Rooms-Katholieke Kerkprovincie en bij Boekhandel Berne (0413-291394). Adres uitgever: Uitgeverij Abdij van Berne, Abdijstraat 49, Postbus 60, 5473 ZH HEESWIJK. Andere Augustinus-bijdragen op VincentHunink.nl latest changes here:
30-07-2012 16:01 |
|