 |
VincentHunink.nl |
|
|
|
Home > ONDERZOEK > VERTALINGEN | EDITIES | PUBL.LIJST | PROJECTEN ||| BRONNEN | INDEX |
|
vertaald en van
een essay voorzien
vertaling gepubliceerd in:
Nexus 36, 2003,
73-89; (Tilburg)
De tekst van Xenofon is een
aantrekkelijke, relatief korte dialoog over
het wezen van dictatuur en goed bestuur.
Vreemd genoeg is de tekst nooit eerder in het
Nederlands gepubliceerd. Dat gaat nu
veranderen. VERTALING GRATIS ONLINE VIA
ONDERSTAANDE LINKS Op verzoek van het
tijdschrift
Nexus
heb ik een
vertaling van de Griekse tekst gemaakt.
Ter
begeleiding dient een uitgebreid essay
over de relevantie van de tekst.
De dichter Simonides kwam een keer bij de dictator Hiëro. Zodra ze allebei tijd hadden zei Simonides: 'Beste Hiëro, mag ik u eens wat vragen? Er is iets waar u vermoedelijk meer van weet dan ik.' 'En wat mag dat wel zijn?' vroeg Hiëro. 'Waar weet ik meer van dan zo'n wijs man als jij?' 'Ik weet dat u eerst een gewoon burger bent geweest,' zei de ander, 'en dat u nu dictator bent. U heeft ervaring met beide en vermoedelijk weet u dus beter dan ik waarin het leven van een dictator verschilt van dat van een gewoon burger. Ik doel hier zowel op de vreugden als de zorgen van de mens.' 'Maar dan moet jij ook iets doen,' zei Hiëro. 'Jij bent nog steeds een gewoon burger. Vertel mij maar eens over dat burgerleven, dan kan ik jou wel aangeven, denk ik, waar de verschillen in liggen.' Daarop zei Simonides het volgende. 'Ik meen dat ik heb kunnen constateren, beste Hiëro, dat gewone burgers via de ogen prettige en onaangename ervaringen opdoen met wat er allemaal te zien is, en via de oren met geluiden, via de neus met geuren, via de mond met eten en drinken, en met seks via de algemeen bekende weg. Koud en warm, hard en zacht, licht en zwaar lijken wij in heel ons lichaam waar te nemen, met prettige en onprettige ervaringen als gevolg. En wat goed en kwaad betreft, soms lijken wij hiermee enkel in de ziel prettige en onprettige ervaringen te hebben, soms ook in zowel ziel als lichaam. Dat wij ook prettige ervaringen hebben tijdens de slaap lijkt mij duidelijk, maar hoe dat kan en langs welke weg en wanneer, dat begrijp ik eigenlijk helemaal niet. Het is misschien niet vreemd als wij duidelijkere ervaringen hebben wanneer we wakker zijn dan tijdens de slaap.' 'Ik zou niet weten wat een dictator nog meer kan ervaren,' gaf Hiëro ten antwoord, 'naast alles wat jij nu hebt opgesomd. Tot hier toe zie ik niet waarin het leven van een dictator verschilt van het burgerleven.' 'Dat verschil zit hierin: een dictator heeft op al die manieren een veel groter aantal plezierige ervaringen en veel minder onplezierige.' 'Nee, Simonides, zo zit het niet. Je moet weten dat dictators veel minder plezier beleven dan gewone, modale burgers en veel meer en sterkere onplezierige ervaringen hebben.' 'Wat u zegt klinkt niet aannemelijk. Want als dat zo is, waarom leeft de wens om dictator te worden dan bij zovelen, ja bij de mensen die het meest vermogend lijken? Hoe kan het dat iedereen dictators benijdt?' 'Dat komt natuurlijk omdat men geen ervaring heeft met beide posities,' zei Hiëro, 'maar wel hierover zijn gedachten laat gaan. Ik zal proberen jou aan te tonen dat ik de waarheid spreek, te beginnen met het zien. Want daar begon jij mee, als ik het wel heb. Allereerst dus waarnemingen door het zicht. Wanneer ik alles overdenk, zijn dictators op dit punt slechter af. Elke streek heeft zo zijn eigen bezienswaardigheden en gewone burgers kunnen overal naartoe: ze gaan naar de steden die ze willen en naar nationale manifestaties, waar alles bij elkaar komt wat mensen het meest de moeite waard vinden om te zien. Maar dictators houden zich verre van shows. Het is voor hen namelijk niet veilig een plek te bezoeken waar ze niet automatisch sterker zijn dan de aanwezigen, en daarbij is hun situatie thuis niet dermate zeker dat ze alles aan anderen kunnen overlaten en op reis kunnen gaan. Want het valt te vrezen dat ze hun macht kwijtraken en bovendien niet meer in staat zijn de boosdoeners te straffen. Nu zul jij zeggen: "Maar dat soort spektakel komt toch naar hen toe? Ze blijven gewoon thuis!" Nou, Simonides, dat geldt maar in een doodenkel geval, en dan nog moet een dictator er enorm veel voor betalen. Wie ook maar een klein kunstje kent, verwacht van de dictator in kort bestek een veelvoud te ontvangen van wat hij in zijn hele leven van alle mensen samen krijgt!' 'Goed, misschien bent u slechter af als het gaat om mooie dingen zien,' zei Simonides, 'maar wat het gehoor betreft bent u toch echt beter af. Want in wat het fijnste is om te horen, lofprijzingen, komen jullie nooit tekort. Iedereen om u heen zal alles van u prijzen, wat u ook zegt of doet. En wat het naarste is om te horen, scheldwoorden, daarvan blijven uw oren vrij. Niemand spreekt kwaad van een dictator in diens bijzijn.' 'En wat voor plezier geeft zo'n gebrek aan kwaadsprekers,' zei Hiëro, 'wanneer je maar al te goed weet dat zulke zwijgers allerlei kwaads van de dictator denken? Wat voor plezier heb je van mensen die je prijzen, wanneer je mag aannemen dat hun lof enkel voortkomt uit vleierij?' 'Hier geef ik u volkomen gelijk, beste Hiëro. Lofprijzingen van geheel vrijen zijn het prettigst. Maar kijk, u zult geen mens ervan kunnen overtuigen, dat jullie niet veel meer plezier beleven aan alles waar een mens van leeft.' 'Ja, Simonides, ik weet wel waarom dat de meesten ervan uitgaan dat wij lekkerder eten en drinken dan gewone burgers. Zij denken namelijk dat zij zelf lekkerder zouden eten aan onze tafel dan thuis. Het genot schuilt dan in alles wat boven het normale uitgaat. Daarom kijken alle mensen uit naar feesten behalve dictators. Hun dis is altijd al rijkelijk voorzien en daar komt op feesten niets extra's bij. Zo komt het dat zij alleen al op dit punt slechter af zijn dan gewone burgers: voor hen geen voorpret! Verder is er nog iets wat ik goed besef en wat ook jij uit ervaring wel weet: hoe meer men iemand aan overtolligs voorzet, des te eerder treedt het gevoel van verzadiging op. Het gaat hier dus ook om de tijdsduur van het genot. Ook daarin is degene die veel krijgt voorgezet slechter af dan de modale genieter.' 'Jawel, natuurlijk, maar zolang die eetlust aanhoudt beleven mensen die exclusief dineren meer genot dan mensen die simpelere dingen krijgen voorgezet.' 'Maar Simonides, denk je niet dat iemand die ergens het hoogste genoegen beleeft daar ook het meest aan gehecht is?' 'Zeker wel.' 'Gaan dictators dan met zichtbaar meer genoegen aan tafel dan gewone burgers?' 'Nee, nee, helemaal niet, juist met meer tegenzin, zouden de meeste mensen zeggen.' 'En heb je wel eens bedacht wat voor smaakversterkers er allemaal bij dictators op tafel komen: pikant, zuur, prikkelend, enzovoorts?' 'Ja zeker,' zei Simonides, 'en dat lijkt mij allemaal heel onnatuurlijk voor mensen.' 'Wat vind je dan van dat soort ingrediënten? Dat zijn toch niet meer dan opwekkers van een zwakke, door luxe verslapte eetlust? Want jij weet net zo goed als ik dat wie met genoegen eet niets van al die toevoegingen nodig heeft.' 'Tja, ook die kostbare parfums die jullie gebruiken, daar hebben de mensen om jullie heen, geloof ik, meer dan jullie zelf.' 'Zoiets gebeurt ook met eten,' zei Hiëro. 'Wie altijd alles klaar heeft staan, tast nooit eens toe met trek. Maar als je iets niet vaak krijgt, doe je je er met veel plezier aan te goed wanneer het op je bordje komt.'
De belangrijkste werken van Xenofon zijn in moderne Nederlandse vertalingen beschikbaar. Van recente datum zijn: Xenofon, Symposium / Sokrates' verdediging, vertaald door Michiel Op de Coul, Athenaeum - Polak & Van Gennep, Amsterdam 2000; Xenophon, Kyros de Grote, de vorming van een vorst, vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door John Nagelkerken, Voltaire, 's-Hertogenbosch 1999; Xenophon, Herinneringen aan Socrates, vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Cornelis Verhoeven, Voltaire, 's-Hertogenbosch 2000; Xenofon,
De Spartaanse maatschappij;
Plutarchus, Lycurgus, vertaald door
Gerard Janssen, Chaironeia, Leeuwarden 2000. De Hiëro werd niet eerder volledig in het Nederlands vertaald; (Ch. van Deventer besprak het werkje in zijn Helleensche studiën, S.L. van Looy, Amsterdam 1897, 154-159, met een vertaling van de openingszinnen en een parafrase van het geheel). De Nederlandse vertaling is gebaseerd op de volgende uitgaven: Xenophon, Scripta minora, [translated by] E.C. Marchant, Loeb Classical Library, nr 183, London/Cambridge Mass. 1962 (4e dr.), 1-57; Xenophon,
Opera omnia, tomus V: opuscula,
[edited by] E.C. Marchant, Clarendon Press,
Oxford 1969 (5e dr.). Verder heb ik gebruik gemaakt van: The Hieron of Xenophon, with introduction, notes, and critical appendix by H.A. Holden, Macmillan and Co, London 1883.
Enkele van de weinige recente artikelen over de tekst zijn: V.J. Gray, 'Xenophon's Hiero and the meeting of the wise man and tyrant in Greek literature', in: Classical Quarterly 36, 1986, 115-23; A. Gelenczey-Mihálcz, 'Thoughts on tyranny. Xenophon's Hiero', in: Acta Antiqua Academiae Scientiae Hungaricae 40, 2000, 113-121. Een van de vertaalproblemen in de Hiëro is de weergave van het Griekse turannos. Het Nederlandse 'tiran' (dat er wel van is afgeleid) is hier minder goed bruikbaar vanwege zijn speciale, meer huiselijke associaties. 'Alleenheerser' is vaak een goede weergave, maar lijkt voor deze tekst niet scherp genoeg. Ik heb gekozen voor 'dictator', omdat dit ook voor ons een vooral politiek begrip is, dat bovendien een aantal relevante associaties oproept. Mijn dank gaat uit naar André Lardinois, Marco Balvers en Eric Moormann, die de vertaling en het bijbehorende essay hebben meegelezen.
latest changes here:
19-04-2021
|
|
