VincentHunink.nl

Home > ONDERZOEK > VERTALINGEN | EDITIES | PUBL.LIJST | PROJECTEN ||| BRONNEN | INDEX




Lucretius

 tekst en woordenlijst op 
De rerum natura V 783-820, 837-877, 925-969, 988-1010


ONGEPUBLICEERDE  TEKST
gemaakt door Dr. Joachim Lukoschus
voor op- en aanmerkingen, neem s.v.p. contact op


ga naar tekst of woordenlijst



TEKST

 

                        Principio genus herbarum viridemque nitorem

                        terra dedit circum collis camposque per omnis,

785           florida fulserunt viridanti prata colore,
                        arboribusque datumst variis exinde per auras
                        crescendi magnum inmissis certamen habenis.
                        ut pluma atque pili primum saetaeque creantur
                        quadrupedum membris et corpore pennipotentum,

790            sic nova tum tellus herbas virgultaque primum
                        sustulit, inde loci mortalia saecla creavit
                        multa modis multis varia ratione coorta.
                        nam neque de caelo cecidisse animalia possunt,
                        nec terrestria de salsis exisse lacunis.

795            linquitur ut merito maternum nomen adepta
                        terra sit, e terra quoniam sunt cuncta creata.
                        multaque nunc etiam existunt animalia terris
                        imbribus et calido solis concreta vapore;
                        quo minus est mirum, si tum sunt plura coorta

800                 et maiora, nova tellure atque aethere adulta.
                        principio genus alituum variaeque volucres
                        ova relinquebant exclusae tempore verno,
                        folliculos ut nunc teretis aestate cicadae
                        linquunt sponte sua victum vitamque petentes.

805            tum tibi terra dedit primum mortalia saecla.

                        multus enim calor atque umor superabat in arvis.
hoc ubi quaeque loci regio opportuna dabatur,
crescebant uteri terram radicibus apti;
quos ubi tempore maturo patefecerat aetas

810            infantum, fugiens umorem aurasque petessens,
convertebat ibi natura foramina terrae
et sucum venis cogebat fundere apertis
consimilem lactis, sicut nunc femina quaeque
cum peperit, dulci repletur lacte, quod omnis

815            impetus in mammas convertitur ille alimenti.
terra cibum pueris, vestem vapor, herba cubile
praebebat multa et molli lanugine abundans.
at novitas mundi nec frigora dura ciebat
nec nimios aestus nec magnis viribus auras.

820            omnia enim pariter crescunt et robora sumunt.

 

                                                ***

 

Multaque tum tellus etiam portenta creare
conatast mira facie membrisque coorta,
androgynum, interutrasque nec utrumque utrimque remotum,

840            orba pedum partim, manuum viduata vicissim,
muta sine ore etiam, sine vultu caeca reperta,
vinctaque membrorum per totum corpus adhaesu,
nec facere ut possent quicquam nec cedere quoquam
nec vitare malum nec sumere quod foret usus.

845            cetera de genere hoc monstra ac portenta creabat,
nequiquam, quoniam natura absterruit auctum
nec potuere cupitum aetatis tangere florem
nec reperire cibum nec iungi per Veneris res.
multa videmus enim rebus concurrere debere,

850            ut propagando possint procudere saecla;
pabula primum ut sint, genitalia deinde per artus
semina qua possint membris manare remissis,
feminaque ut maribus coniungi possit, habere,
mutua qui mutent inter se gaudia uterque.

855            Multaque tum interiisse animantum saecla necessest
nec potuisse propagando procudere prolem.
nam quaecumque vides vesci vitalibus auris,
aut dolus aut virtus aut denique mobilitas est
ex ineunte aevo genus id tutata reservans.

860            multaque sunt, nobis ex utilitate sua quae
commendata manent, tutelae tradita nostrae.
principio genus acre leonum saevaque saecla
tutatast virtus, vulpis dolus et fuga cervos.
at levisomna canum fido cum pectore corda,

865            et genus omne quod est veterino semine partum
lanigeraeque simul pecudes et bucera saecla
omnia sunt hominum tutelae tradita, Memmi;
nam cupide fugere feras pacemque secuta
sunt et larga suo sine pabula parta labore,

870            quae damus utilitatis eorum praemia causa.
at quis nil horum tribuit natura, nec ipsa
sponte sua possent ut vivere nec dare nobis
utilitatem aliquam, quare pateremur eorum
praesidio nostro pasci genus esseque tutum,

875            scilicet haec aliis praedae lucroque iacebant
indupedita suis fatalibus omnia vinclis,
donec ad interitum genus id natura redegit.

                                              ***

925           Et genus humanum multo fuit illud in arvis
durius, ut decuit, tellus quod dura creasset,
et maioribus et solidis magis ossibus intus
fundatum, validis aptum per viscera nervis,
nec facile ex aestu nec frigore quod caperetur

930            nec novitate cibi nec labi corporis ulla.
multaque per caelum solis volventia lustra
vulgivago vitam tractabant more ferarum.
nec robustus erat curvi moderator aratri
quisquam, nec scibat ferro molirier arva

935            nec nova defodere in terram virgulta neque altis
arboribus veteres decidere falcibu’ ramos.
quod sol atque imbres dederant, quod terra crearat
sponte sua, satis id placabat pectora donum.
glandiferas inter curabant corpora quercus

940            plerumque; et quae nunc hiberno tempore cernis
arbuta puniceo fieri matura colore,
plurima tum tellus etiam maiora ferebat.
multaque praeterea novitas tum florida mundi
pabula dura tulit, miseris mortalibus ampla.

945            at sedare sitim fluvii fontesque vocabant,
ut nunc montibus e magnis decursus aquai
claru’ citat late sitientia saecla ferarum.
denique nota vagis silvestria templa tenebant
nympharum, quibus e scibant umori’ fluenta

950            lubrica proluvie larga lavere umida saxa,
umida saxa, super viridi stillantia musco,
et partim plano scatere atque erumpere campo.
necdum res igni scibant tractare neque uti
pellibus et spoliis corpus vestire ferarum,

955            sed nemora atque cavos montis silvasque colebant
et frutices inter condebant squalida membra
verbera ventorum vitare imbrisque coacti.
nec commune bonum poterant spectare neque ullis
moribus inter se scibant nec legibus uti.

960            quod cuique obtulerat praedae fortuna, ferebat
sponte sua sibi quisque valere et vivere doctus.
et Venus in silvis iungebat corpora amantum;
conciliabat enim vel mutua quamque cupido
vel violenta viri vis atque inpensa libido

965            vel pretium, glandes atque arbuta vel pira lecta.
et manuum mira freti virtute pedumque

consectabantur silvestria saecla ferarum

missilibus saxis et magno pondere clavae.

multaque vincebant, vitabant pauca latebris;

                                                 ***

Nec nimio tum plus quam nunc mortalia saecla
dulcia linquebant lamentis lumina vitae.

990            unus enim tum quisque magis deprensus eorum
pabula viva feris praebebat, dentibus haustus,
et nemora ac montis gemitu silvasque replebat
viva videns vivo sepeliri viscera busto.
at quos effugium servarat corpore adeso,

995            posterius tremulas super ulcera taetra tenentes
palmas horriferis accibant vocibus Orcum,
donec eos vita privarant vermina saeva
expertis opis, ignaros quid volnera vellent.
at non multa virum sub signis milia ducta

1000           una dies dabat exitio nec turbida ponti
aequora lidebant navis ad saxa virosque.
hic temere incassum frustra mare saepe coortum
saevibat leviterque minas ponebat inanis,
nec poterat quemquam placidi pellacia ponti

1005           subdola pellicere in fraudem ridentibus undis.
improba navigii ratio tum caeca iacebat.
tum penuria deinde cibi languentia leto
membra dabat, contra nunc rerum copia mersat.
illi imprudentes ipsi sibi saepe venenum

1010            vergebant, nunc dant aliis sollertius ipsi.

ga naar tekst of woordenlijst



WOORDENLIJST

 

LUCRETIUS, De rerum natura V 783-820, 837-877, 925-969, 988-1010


 

Nadat Lucretius in het vijfde boek eerst heeft betoogd dat de wereld een begin heeft gehad en een einde zal hebben (1-508), en nadat hij daarop een beschrijving van de hemellichamen heeft laten volgen (509-770), bespreekt hij tenslotte de aarde: na een aankondiging van het thema (771-782) volgen uiteenzettingen over het begin van het leven (783-924), over de eerste mensen (925-1010) en over het ontstaan van de menselijke beschaving (1011-1457).

 

 

783      principio                     =  (aller)eerst

genus, -nera               =  geslacht, ras

            herba                          =  1. gras, kruid, 2. plant

            viridis                         =  groen

            nitor, -res                    =  schittering, glans

784      dedi                             :   perf. van dare = 1. geven, verschaffen, 2. maken, doen

    ontstaan

            collis, -les                    =  heuvel

            campus                       =  vlakte, open veld

            omnis                          :   nevenvorm van de acc. m.v. van omnis, -nes

785      floridus                       =  bloeiend

            fulsi                             :   perf. van  fulgēre = schitteren, blinken, stralen

            viridans                      :   PPA van viridare = groen zijn, groen maken

            pratum                                   =  weide

786      arbor, -res                  =  boom

            datumst                      :   lees datum est; het onderwerp is certamen (787)

            varius                         =  1. bont, afwisselend, 2. (in 't m.v.) allerlei

            exinde                         =  daarna

            aura                            =  1. wind, 2. lucht, 3. adem

787      crescendi                    :   gerundium van crescĕre = groeien; gen. explicativus bij

    certamen

            inmissus                      :   PPP van inmittĕre = vieren; vormt samen met habenis een

    abl. absolutus of misschien ook een abl. modi

            habena                                   =  teugel, leidsel

788      ut                                =  zoals; correspondeert met sic = zó (790)

            pluma                         =  veer(tje), dons

            pilus                            =  haar(tje)

            saeta                           =  borstel(ig haar)

789      quadrupes, -edes        =  viervoeter

membris .. corpore     :   lees in membris .. in corpore; abl. loci bij creantur (788)

pennipotentum            :   nevenvorm van de gen. m.v. van pennipotens, -ntes =

    1. machtig gevleugeld, 2. vogel

790      tellus, -ures                 =  aarde

            virgultum                    =  kreupelhout, struikgewas

791      sustuli                         :   perf. van tollĕre = (zich laten) verheffen

            loci                              :   gen. partitivus bij inde; beide woorden samen = daarna

            saec(u)lum                  =  1. generatie, 2. (na)geslacht, 3. tijd, eeuw

792      ratio, -ones                 =  1. manier, wijze, 2. aard, wezen

            coortus                       :   PPP van cooriri = ontstaan; congrueert met saecla (791)

793      cecĭdi                          :   perf. van cadĕre = vallen

794      terrestris                     =  1. op 't land levend, 2. landdier

            salsus                          =  zout, zilt

            exisse                          :   lees exiisse; infin. perf. act. van exire = te voorschijn komen

            lacuna                         =  diepte (van de zee)

795      linquĕre                      =  1. overlaten, 2 (in 't pass.) overblijven

            maternus                    =  moeder-, moederlijk

            adeptus                       :   PPP van adipisci = (ver)krijgen

796      quoniam                     =  omdat

797      ex(s)istĕre + abl.         =  1. te voorschijn komen uit, 2. ontstaan uit

798      imber, -bres                =  (stort)regen

            calidus                        =  warm

            concretus                    :   PPP van concrescĕre = zich vormen; congrueert met ani-

    malia (797) en wordt bepaald door imbribus en vapore

            vapor, -res                  =  1. damp, 2. warme lucht, 3. warmte

799      quo                             :   relatieve aansluiting; slaat terug op de hele regel 797

            minus                          :   comparativus van het bijwoord parum = weinig

            plura                           :   comparativus van multa = veel

800      aether, -res                 =  1. bovenlucht, ether, 2. hemel

adultus                                   =  volgroeid, tot volle wasdom gekomen

801      alitu(u)m                     :   gen. m.v. van ales, -lites = 1. gevleugeld, 2. vogel

            volucris, -res               =  vogel

802      ovum                          =  ei

            excludĕre                    =  1. uitbroeden, 2. (in 't pass.) uitkomen

            vernus                         =  lente-

803      folliculus                     =  1. zakje, 2. cocon

            teretis                         :   nevenvorm van de acc. m.v. van teres, -etes =  1. lang en

    rond, 2. welgevormd, 3. vast ineengedraaid

            aestate                                    :   lees in aestate; abl. temporis; aestas, -tates = zomer

804      sponte suā                  =  uit eigen beweging, van zelf

            victus, -us                   =  voeding

805      tibi                              :   dat. ethicus; vertaal als ‘.., moet je weten, ..’

806      calor, -res                   =  warmte

            umor, -res                   =  vocht(igheid)

            superare                     =  in overvloed aanwezig zijn

            arvum                         =  akker, veld

807      hōc                              :   abl. causae; slaat terug op de hele regel 806

            loci                              :   gen. partitivus bij regio, -ones = streek; zie de aantekening

     bij inde loci (791)

808      uterus                         =  baarmoeder

            radix, -ices                  =  wortel

            aptus + acc.                =  vastgemaakt aan, verbonden met

809      maturus                      =  1. rijp, 2. tijdig

            tempore maturo         :   lees in tempore maturo; abl. temporis bij patefecerat of

                                                   misschien ook abl. absolutus

            patefacĕre                  =  openen

            aetas, -ates                 =  leeftijd

810      infantum                     :   nevenvorm van de gen. m.v. van infans, -ntes =  baby, jong

            petessĕre                     =  ijverig streven naar; versterking van petĕre

811      convertĕre ibi             =  daarheen richten

            foramen, -mina           =  1. opening, 2. porie, dunne gang

812      sucus                           =  1. sap, 2. smaak

            vena                            =  ader

            fundĕre + abl.             =  doen vloeien uit

            apertus                       :   PPP van aperire = openen

813      consimilis + gen.         =  helemaal lijkend op

            lac, -cta                      =  melk

814      peperi                         :   perf. van parĕre = baren, verwekken

replēre                                    =  vullen

quod                           =  omdat

815      impetus, -us                =  1. snelle vaart, 2 aanvoer

            ille                               :   bepaalt impetus en maakt daardoor duidelijk dat met alimenti

                                                   niets anders bedoeld is dan lactis (813) en lacte (814)

            alimentum                  =  voedsel

            mamma                      =  (moeder)borst

816      cubile, -lia                   =  slaapplaats

817      praebēre                     =  verschaffen, bieden

            mollis                          =  zacht

            lanugo, -gines             =  dons (van vruchten en bladeren)

            abundare + abl.          =  overvloed hebben van

818      novitas, -ates              =  nieuwheid

            frigus, -gora               =  koude

            durus                          =  hard, streng

            ci(ĕ)re                         =  1. in beweging brengen, 2. verwekken

819      nimius                         =  al te erg

            aestus, -us                   =  (zomer)hitte

820      pariter                        :   bijwoord bij par, -res = gelijk

            robur, -bora                =  kracht, sterkte

            sumĕre                                    =  (tot zich) nemen

 

 

In de regels 821-825 komt Lucretius nog eens terug op het in r. 795 al aangeduide feit dat de aarde (in de ‘Magna Mater’-cultus) beschouwd wordt als de Almoeder; in r. 826-836 voegt hij eraan toe dat zij, zoals ook een moeder op leeftijd, nu, in tegenstelling tot toen, op grond van haar ouderdom niet meer tot baren, dat wil zeggen tot het spontaan laten ontstaan van levende wezens, in staat is.

 

 

837      portentum                   =  monster(lijk wezen), gedrocht

838      conatast                      :   lees conata est; conari = proberen

            mirā                            :   congrueert met faciē, maar bepaalt óók membris

            facies, -es                    =  1. uiterlijk, 2. gezicht

839      androgynus                 =  hermafrodiet

            interutra(s)que           =  tussen beide in

            uter                             =  1. wie van beide(n), 2. een van beide(n)

            utrimque                     =  van, aan beide kanten

840      orbus + gen.                =  beroofd van; gewoonlijk + abl.

            pes, pedes                   =  voet, poot

            viduare + gen.             =  beroven; gewoonlijk + abl.

            vicissim                       =  van de andere kant, wederom

841      mutus                          =  stom, niet in staat te spreken

            os, ora                        =  mond

            caecus                         =  blind

            repertus                      :   PPP van reperire = 1. vinden, 2. (in 't pass.) blijken

842      vinctus                                    :   PPP van vincire = boeien

            adhaesus, -us              =  het vastgeklit zitten

843      cedĕre                         =  gaan

            quoquam                    =  waarheen ook maar

844      vitare                          =  vermijden, ontwijken

            foret                            :   nevenvorm van esset; coni. consecutivus afhankelijk van

                                                   quod, maar misschien ook aansluitend bij possent (843)

            usus                            =  nut, voordeel; naamwoordelijk deel van het gezegde; ver-

                                                    taal als ‘tot nut’

845      monstrum                   =  monster

846      nequiquam                  =  tevergeefs

            absterrēre                   =  1. afschrikken, 2. ontzeggen

            auctus, -us                  =  1. vermeerdering, 2. groei

847      potuēre                       :   nevenvorm van potuerunt

            cupitus                                    :   PPP van cupĕre = begeren

            tangĕre                       =  1. aanraken, 2. bereiken

848      iungĕre                       =  1. verbinden, 2. (in 't pass.) zich verenigen

            res, res                                    =  1. zaak, ding, 2. daad

849      rebus                           :   dat. commodi bij concurrere; bedoeld zijn niet alle ‘dingen’,

                                                   maar slechts levende wezens

concurrĕre                  =  samenkomen

850      propagare                   =  (zich) voortplanten

            procudĕre                   =  1. (voort)smeden,  2. (smedend) voortbrengen

851      pabulum                     =  voer, voedsel

            ut                                :   hangt af van concurrere debēre (849); vertaal ‘… is het

    nodig dat …’

            genitalis                      =  bevruchtend

            artus, -us                    =  1. gewricht, 2. (in 't m.v.) ledematen

852      semen, -mina              =  zaad(je)

quā                             :   vul hierbij aan ut sit; vertaal ‘verder is het nodig dat er

                                                   een weg is waarlangs ..’

            manare + abl.             =  wegvloeien uit

            remissus                      :   PPP van remittĕre = ontspannen, laten verslappen

853      mas, mares                 =  1. mannelijk, 2. man(netje)

            coniungĕre                  =  1. verbinden, 2. (in 't pass.) zich verenigen

            habēre                        =  de mogelijkheid hebben; vul in gedachten aan utrumque =

elk van beiden (vrouw en man); van de A.c.I. die zo ontstaat,

hangt de consecutieve bijzin feminaque ut maribus coniungi

possit af; zelf hangt de AcI af van concurrere debere (849)

854      mutuus                                   =  wederzijds

            qui                              =  hoe; met dit woord begint een indirecte vraag

            mutare                        =  uitwisselen

            uterque                       =  elk van beiden

855      interire                                   =  omkomen, te gronde gaan

            animantum                 :   nevenvorm van de gen.m.v. van animans, -ntes =  levend

    wezen

            necessest                     :   lees necesse est

856      proles, -es                   =  kroost, nageslacht

857      vesci + abl.                  =  nuttigen, zich voeden met

            vitalis                          =  levens-, levenskracht in zich hebbend

858      dolus                           =  list

            virtus, -utes                =  moed

            mobilitas, -ates           =  beweeglijkheid, vlugheid

            est                               :   vormt met tutata (859) het perf. van tutari = beschermen

859      inire                            =  beginnen

            aevum                         =  (leef)tijd, leven

            reservare                    =  in stand houden, redden

860      nobis                           :   afhankelijk van commendata (861)

utilitas, -ates              =  nut, voordeel

            quae                            :   antecedent = multa

861      commendare               =  toevertrouwen

            manēre                                   =  1. blijven, 2. voortbestaan

            tutela                          =  hoede, bescherming

862      acer, -cris, -cre           =  1. scherp, 2. fel, vurig, flink

leo, -nes                      =  leeuw

saevus                        =  woest, grimmig

863      tutatast                       :   lees tutata est; zie de aantekening bij est (858)

            vulpis                          :   nevenvorm van de acc. m.v. van vulpes, -es = vos

            cervus                         =  hert

864      levisomnus                  =  licht slapend

            canis, -es                     =  hond

            cor, -rda                     =  hart

865      veterinus                     =  tot het trekvee horend

            partus                         :   PPP van parĕre = baren, verwekken

866      laniger, -ri                  =  woldragend

            pecus, -udes                =  1. stuk vee, 2. schaap

            bucerus                       =  met runderhorens

867      Memmi                                   :   voc. van Memmius, de patroon van Lucretius, aan wie het

                                                   werk ‘De rerum natura’ is opgedragen

868      fugēre                         :   nevenvorm van fugerunt

            fera                             =  wild dier

            sequi                           =  1. volgen, 2. najagen, nastreven

869      largus                         =  rijkelijk, overvloedig

            labor, -es                    =  1. moeite, inspanning, 2. (zwaar) werk

870      praemium                   =  beloning

            gen. + causā                =  omwille van, wegens

871      quis                             :   nevenvorm van quibus; het antecedent is haec (875)

            ni(hi)l                          =  niets

            horum                         :   verwijst terug naar dolus, virtus, mobilitas (858) enerzijds en

                                                   tutela nostra (861) anderzijds; maar het verwijst óók vooruit,

                                                   want dolus, virtus, mobilitas wordt opgepakt door nec .. vive-

    re (871-872) en tutela nostra door nec ..tutum (872-874)

            tribuit                         :   praes. of perf. van tribuĕre = toedelen, toekennen, verlenen

872      ut + coni.                     :   hangt af van tribuit (871); vertaal als ‘… namelijk dat …’

            vivere .. dare              :   hangen beide af van possent

873      quare                          =  waardoor

            pateremur + A.c.I.      :   irrealis van het heden; pati = toestaan, 't goed vinden

            eorum                         :   gen. explicativus bij genus (874)

874      praesidium                  =  bescherming

            pasci                           =  1. weiden, grazen, 2. zich voeden

            tutus                           =  veilig

875      praedae lucroque       :   dat. finalis; praeda = buit, prooi, lucrum = winst, voordeel

            iacēre                          =  (overwonnen neer)liggen

876      indupeditus                 :   oude vorm van impeditus, PPP van impedire = verstrikken

            fatalis                         =  noodlottig

            vinc(u)lum                  =  boei; bedoeld zijn de gebreken van hun eigen wezen

877      donec                          =  totdat

            interitus, -us               =  ondergang

            redigĕre                      =  1. terugbrengen, 2. in een (slechtere) toestand brengen

 

 

In de regels 878-924 ontzenuwt Lucretius de mogelijkheid dat de aarde ooit Centauren, een Scylla of een Chimaera of andere soortgelijke monsters (die een rol spelen in allerlei religieu-ze mythen) heeft voortgebracht: zoiets zou immers een biologische onmogelijkheid inhouden.

 

 

925      multo                          :   ablativus mensurae bij durius (926)

            illud                            :   vertaal als ‘van die tijd’ (= oertijd)

926      durus                          =  1. hard, 2. gehard, krachtig

decet                           =  het is passend, het is logisch

quod + coni.                =  omdat; gewoonlijk + indicativus

creasset                      :   lees creavisset

927      solidus                        =  stevig, massief

            os, ossa                       =  bot, been

            intus (adv.)                  =  binnen(in)

928      fundatus                     =  gegrondvest

            validus                                    =  sterk, krachtig

            aptus                           =  1. samengevoegd (door), 2. uitgerust (met)

            viscera (pl.t.)               =  1. ingewanden, 't binnenste, 2. vlees

929      facilĕ                           :   onz. e.v. van facilis, gebruikt als bijwoord bij caperetur

            e(x) + abl.                   =  1. uit, 2. door

            capĕre                         =  1. nemen, pakken, 2. beetnemen, inpakken, schaden

            caperetur                    :   afhankelijk van quod; coni. consecutivus / definitivus

930      labi                             :   abl. e.v. van labes, -es = verderf, gebrek

931      sol, -les                       =  zon

            volvi                           =  zich (rond)draaien; volvens is het PPA van volvĕre = (rond-)

    draaien, maar ook van volvi

lustra                          :   acc. van tijdsduur; lustrum = periode van vijf jaar

solis .. lustra               :   de achterliggende gedachte is dat de tijd werd gemeten m.b.v.

                                       de baan die b.v. de zon aflegt over de hemel (= bol met in het

                                       midden de aarde als horizontale schijf): de zon draait aldus in

                                       een kring rond de aarde en ‘maakt’ daardoor de tijd

932      vulgivagus                  =  overal rondzwervend

            tractare                      =  (voort)slepen, rekken

            more + gen.                 =  op de manier van; mos, mores = gewoonte, gebruik

933      curvus                         =  gekromd, gebogen

moderator, -res          =  regelaar, bestuurder

aratrum                      =  ploeg

934      quisquam                    =  iemand; onderwerp bij erat (933) maar ook scibat (934)

            scibat                          :   lees sciebat

            molirier                       :   lees moliri = omwoelen, omgraven; oude inf. pass.

935      defodĕre                     =  begraven, ingraven

            virgultum                    =  stekje

936      altus                            =  hoog

decīdĕre + abl.                        =  afsnijden van

facibu’                                    :   lees falcibus; abl. m.v. van falx, -lces = sikkel, snoeimes

ramus                         =  tak

937      quod .. quod               :   betrekk. voornaamw.; antecedent is donum (938)

crearat                                   :   lees creaverat

938      placare                       =  kalmeren, tot bedaren brengen; de pectus (m.v.: pectora =

    borst) is de zetel van de begeerten, wensen, enz.

939      glandifer, -ri               =  eikels dragend

            quercus, -us                =  eik; bomen zijn als zodanig vrouwelijk

940      plerumque                  =  meestal

            hibernus                      =  winter-

            cernĕre                       =  zien

941      arbutum                      =  vrucht van de aardbezieboom

            puniceus                     =  purper(rood)

942      ferre                            =  (voort)brengen, dragen

943      praeterea                    =  bovendien

944      mortalis                      =  1. sterfelijk, 2. sterveling

            amplus                                    =  ruim, omvangrijk

945      sedare                         =  lessen

            sitim                            :   acc. e.v. van sitis, -tes = dorst

            fons, -ntes                   =  bron

946      decursus, -us               =  het omlaagstromen

            aquai                          :   lees aquae; oude gen. e.v. van de a-declinatie

947      claru’                          :   lees clarus = helder

            citare                          =  1. in (snelle) beweging brengen, 2. ontbieden

            sitire                           =  dorst hebben

948      denique                       =  tenslotte

            vagus                          =  rondzwervend; gesubstantiveerd adiectivum of vul in gedach-

                                                   ten mortalibus (944) aan

            silvestris                     =  bos-

            templum                     =  (gewijde) plaats

            tenēre                         =  1. in beslag nemen, bewonen, 2. aanlanden bij

949      quibus e                      :   lees e quibus = waaruit; antecedent is templa (948)

            scibant                                    :   lees sciebant; hiervan hangt een A.c.I. met dubbele inf. af

            umori’                         :   lees umoris; umor, -res = vocht(igheid)

            fluentum                     =  stroom

950      lubricus                       =  glibberig, glad

            proluvies, -es              =  overspoeling

            lavĕre = lavare           =  1. (af)wassen, 2. nat maken

            umidus                                    =  vochtig

951      super + abl.                 =  boven op

            stillantia                     :   PPA van stillare = druppelen; congrueert met fluenta (949)

952      partim                         =  deels, voor een deel

            planus                         =  vlak, effen

            scatĕre                                    =  opwellen

            erumpĕre                    =  te voorschijn stromen

            campo                         :   abl. loci of separativus bij scatere en erumpere

953      necdum                       =  en nog niet

            igni                             :   abl. e.v. van ignis, -nes = vuur

            tractare                      =  behandelen, bewerken

            uti + abl.                     =  gebruik maken van

954      pellis, -es                     =  vel, vacht, pels

            spolium                       =  afgestroopte huid

            vestire                         =  kleden

955      nemus, -mora             =  woud

            cavus                          =  hol

            montis                         :   nevenvorm van de acc. m.v. van mons, -ntes = berg

            colĕre                          =  bewonen

956      frutex, -tices               =  1. struik, 2. (in 't m.v.) struikgewas

956      condĕre                       =  verbergen

            squalidus                    =  1. vuil, 2. ruw (van oppervlakte)

957      verber, -era                =  gesel(ing), zweep(slag)

            coactus                       :   PPP van cogĕre = dwingen

958      bonum                        :   gesubstantiveerd adiectivum

spectare                      =  uitzien naar, de blik richten op

959      mos, mores                 =  gewoonte, gebruik

lex, leges                    =  wet

960      quod                           :   relativum met ingesloten antecedent; het wordt nader bepaald

    door de gen. partitivus praedae; vertaal als ‘wat aan buit’

            cuique                         :   dat. e.v. van quisque = ieder

            obtuli                          :   perf. van offerre + dat. = (aan)bieden, aan de hand doen

            ferre                            =  wegdragen, meenemen

961      valēre                         =  sterk zijn, machtig zijn

            doctus                         :   PPP van docēre = onderwijzen; vul in gedachten aan ‘door

                                                   de benarde omstandigheden waarin men leefde’

962      amantum                    :   lees amantium; gesubstantiveerde gen. m.v. van het PPA van

    amare = houden van

963      conciliare                    =  gunstig stemmen, winnen

            mutuus                                   =  wederzijds

            quamque                     :   vul in gedachten aan feminam

964      violentus                     =  gewelddadig, onstuimig

            impensus                     =  sterk, dringend

            libido                          =  lust, hartstocht

965      pretium                       =  beloning

            pirum                          =  peer

            lectus                          :   PPP van legĕre = uitkiezen

966      fretus + abl.                =  steunend op, vertrouwend op

            virtus, -utes                =  1. moed, 2. deugdelijkheid, voortreffelijkheid, 3. kracht

967      consectari                   =  achterna zitten, jacht maken op

            silvestris                     =  in het bos levend, bos-

968      missile, -lia                 =  projectiel; predicativum bij consectabantur (967) en saxis;

                                                   vertaal als ‘met … als …’

            pondus, -dera             =  gewicht

            clava                           =  knots

969      multa .. pauca            :   vul in gedachten aan saecla ferarum (967) of animalia

            latebra                                    =  1. het zich schuil houden, 2. schuilplaats

 

 

In de regels 970-987 wijdt Lucretius erover uit dat de primitieve mens 's nachts niet bang was in het donker en dat hij ook niet vreesde dat de zon niet zou terugkeren boven de aarde; hoog-uit was hij bang voor wilde dieren zoals beren en leeuwen, die hem regelmatig aanvielen.

 

 

988      nimio                          :   abl. mensurae bij plus = meer, dat op zijn beurt linquebant

    (989) bepaalt

989      dulcia                          :   congrueert met lumina (vitae) = (levens)licht

            lamenta (pl.)               =  gejammer; abl. modi

990      unus .. quisque            =  ieder afzonderlijk; dit vormt een tegenstelling met multa ..

    milia (999) = vele duizenden (tegelijk)

            depre(he)nsus             :   PPP van depre(he)ndĕre = 1. grijpen, 2. verrassen, overvallen

            eorum                         :   gen. partitivus bij bij unus .. quisque

991      vivus                           =  levend

            dens, -ntes                  =  tand            

            haustus                       :   PPP van haurire = 1. putten, scheppen, 2. verslinden

992      gemitus, -us                =  gekreun, gekerm, gezucht

            replēre                        =  (ver)vullen

993      sepelire                       =  begraven

            bustum                                   =  graf(heuvel); bedoeld is bijv. de leeuw, in wiens maag als

                                                   in een levend graf de opgevreten mens belandde

994      quos                            :   relativum met ingesloten antecedent

effugium                     =  1. het ontvluchten, 2. uitweg, gelegenheid om te vluchten

            servarat                      :   lees servaverat

            adeso                          :   PPP van adedĕre =  aanvreten; vormt samen met corpore

                                                   een abl. absolutus of misschien ook een abl. qualitatis bij

                                                   het relativum quos (994)

995      posterius (adv.)           =  later, naderhand

            tremulus                     =  trillend, bevend

            ulcus, -cera                 =  zweer, zwerende wond

            taeter, -tri                   =  afzichtelijk, afschuwelijk

996      palma                         =  (vlakke) hand

            horrifer, -ri                 =  huiveringwekkend

            accire                          =  ontbieden

            Orcus                          =  1. (god van de) onderwereld, 2. dood

997      donec                          =  totdat

            privarant                    :   lees privaverant

            vermen, -ina               =  pijn

998      expertis                       :   nevenvorm van de acc. m.v. van expers, -rtes + gen. =

                                                   verstoken van; het woord congrueert, net zoals ignaros

                                                   met eos (997)

            ops, opes                     =  1. macht, kracht, 2. hulp

            vellent                         :   coniunctivus van de indirecte vraag die wordt ingeleid

                                                   door het vraagwoord quid; vertaal velle als ‘vereisen’

999      virum                          :   nevenvorm van de gen. m.v. van vir, -ri = man

            signum                                    =  veldteken, vaandel, banner

            ducta                          :   PPP van ducĕre =  aanvoeren, laten oprukken

1000    exitium                                   =  ondergang, verderf

            turbidus                      =  woelig, in opschudding gebracht, troebel

            pontus                         =  zee

1001    aequor, -ra                 =  zeeoppervlak

            lidĕre                          =  slaan, smijten

            navis                           :   nevenvorm van de acc. m.v. van navis, -es = schip

1002    hic                               =  toen

            temere                                     =  op goed geluk, zo maar

            incassum                     =  nutteloos

            frustra                        =  vergeefs

            cooriri                         =  zich verheffen

1003    saevibat                      :   lees saeviebat

            leviter                         :   bijwoord van lĕvis = licht, gemakkelijk, lichtzinnig

1003    minae (pl.t.)                =  dreiging

            ponĕre                        =  neerleggen, laten varen

1004    placidus                      =  kalm, rustig

            pellacia                       =  verlokking

1005    subdolus                     =  bedrieglijk, arglistig

            pellicĕre                      =  verleiden

            fraus, -audes               =  1. bedrog, 2. schade

            ridēre                          =  (toe)lachen

1006    improbus                    =  1. slecht, verdorven, 2. niets ontziend

            navigium                    =  1. vaartuig, 2. het varen

            ratio, -ones                 =  kunde, wetenschap

            caecus                         =  1. blind, 2. verborgen

            iacēre                          =  (terneer)liggen

1007    penuria                       =  gebrek

            languentia                  :   PPA van languēre = loom zijn, kwijnen; congrueert met

    membra (1008), niet met penuria

            tum                             =  in die tijd

            letum                          =  (gewelddadige) dood

1008    contra (adv.)               =  daartegenover, in tegenstelling daarmee

            copia                           =  vooraad, menigte, overvloed

            mersare                      =  onderdompelen

1009    illi                               :   bedoeld zijn de mensen uit de oertijd

            imprudens, -ntes         =  argeloos, onkundig, onwetend

            venenum                     =  vergif

1010    vergĕre                       =  1. neigen, doen hellen, 2. ingieten

            sollers, -rtes                =  bedreven, (des)kundig

 ga naar tekst of woordenlijst


latest changes here: 30-07-2012 16:01


HOME VH / vincenthunink.nl

(c) 2014 V. Hunink

copyright statement  / contact