VincentHunink.nl

Kristoffel Demoen/Vincent Hunink
 

Recht op antwoord

St.-Hiëronymus

tekst gepubliceerd als column in:  Filter 8, 2001, 3, 52-3;

Ik beken het. Ja, ik kom er openlijk voor uit: als ik Grieks vertaal zet ik niet ieder woord in een ander woord om, maar geef ik een equivalent van de betekenis. (Alleen niet bij de Heilige Schrift: daar is ook de plaatsing van de woorden een mysterie.) Ik beroep mij hierbij op Cicero, de vertaler van Plato's Protagoras, Xenofon's Oikonomikos en twee fraaie redevoeringen van Aeschines en Demosthenes tegen elkaar. Wat heeft Cicero allemaal weggelaten, toegevoegd en verschoven om typische elementen van de brontaal idiomatisch om te zetten! Teveel om nu op te noemen.

Of neem een knappe kop als Horatius. Ook die geeft in zijn Ars Poetica dezelfde regel voor goed vertalen: 'Vertaal getrouw: vervang niet ieder woordje door een ander.' Terentius vertaalde Menander, en Plautus en Caecilius vertaalden de oude komediedichters. Blijven zij soms vastzitten aan de woorden? Ze brachten liever de charme en elegantie van hun origineel over! Het ideaal van mijn critici is 'waarheidsgetrouw' vertalen. Kenners spreken hier van bad taste.

Een jaar of twintig geleden heb ik over deze kwesties zelf eens wat geschreven. Ik was bij die oude schrijvers in de leer geweest en hing dus soortgelijke waanideeën aan... Wist ik veel dat me dat nog eens kritiek zou opleveren! In het voorwoord van mijn Latijnse vertaling van Eusebius' Kroniek zei ik onder meer het volgende.

'Het is moeilijk om in andermans spoor te lopen en nooit eens ergens af te wijken. Wat in een andere taal goed is geformuleerd laat zich lastig omzetten met behoud van elegantie. Stel, er is één specifiek woord waarvoor ik in mijn taal geen equivalent heb. Wil ik de betekenis goed uitdrukken, dan moet ik al gauw een lange omweg maken voor een kleine afstand. En dan zijn er nog bochten (hyperbata!), oneffenheden (de naamvallen!), onverwachte wendingen (stijlfiguren!), en het eigen, zogezegd streekgebonden karakter van taal. Wanneer ik nu woord voor woord vertaal, klinkt alles absurd. Maar wanneer ik noodgedwongen iets verander aan de volgorde of de formulering, is het weer of ik tekort schiet als vertaler.'

Enzovoort. Ik citeer nu maar niet alles, anders wordt het saai. Maar nog wel de volgende passage.

'Denkt iemand misschien dat een vertaalde tekst altijd even charmant is als het origineel? Dan moet hij Homerus maar eens woordelijk omzetten in het Latijn. Ja, ik ga nog verder, dan moet hij Homerus maar eens parafraseren in Grieks proza. Die woordvolgorde, belachelijk! Die grote zeggingskracht, het zegt haast niets meer.'

Misschien hebben mijn uitspraken niet veel gezag. (Toch wil ik eigenlijk maar één ding aantonen, namelijk dat ik vanaf mijn jeugd geen woorden heb vertaald, maar gedachten.) Daarom nog een relevant citaat uit het korte voorwoord van het Leven van Antonius.

'Een woordelijke vertaling van taal A naar taal B legt de betekenis onder een laag. Zo raakt de kern verstikt onder het vele bijwerk. Zolang de doeltekst zich slaafs richt op naamvallen en stijlfiguren, krijg je een hele omhaal van woorden voor iets wat ook kort en krachtig kon, en dan komt het nog maar net over. Zoiets wilde ik vermijden. Mijn vertaling van Sint Antonius, gemaakt op jouw verzoek, beoogt dus niets van de betekenis weg te laten, maar er kan wel eens een woordje uitvallen. Letters en lettergrepen tellen, laat dat maar aan anderen over. Richt jij je op de gedachte-inhoud.'

(vertaling: Kristoffel Demoen en Vincent Hunink)

Hiëronymus (ca. 347-ca. 420), is heilige, kerkvader en schrijver van een omvangrijk oeuvre. Zijn vertaling van de Bijbel vanuit de bronteksten (de Vulgaat) is tot op de dag van vandaag invloedrijk. Geen wonder dat St.-Hiëronymus de patroon der vertalers is.

De opgenomen column van Hiëronymus is een vertaling van enkele (ingekorte) passages uit zijn Brief 57. De vertaling is, geheel in zijn geest, meer naar de inhoud dan naar de letter. Als ereblijk aan hun patroon hebben de vertalers hem het moderne vertalers-jargon in de mond gelegd.

latest changes here: 30-07-2012 16:01