VincentHunink



HOME VERTALINGEN | ALLE PUBLICATIES | INDEX | CONTACT





 

 

 


HERODIANUS
Donkere wolken boven Rome
Het Romeinse Rijk in de 3e eeuw

vertaling M.F.A. Brok,  herzien Vincent Hunink
inleiding en toelichtingen Olivier Hekster
Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2017

ISBN 978 90  253 0799 8; 256 pp. € 19,99


 


 

Als keizer Marcus Aurelius in 180 overlijdt gaat het met het Romeinse Rijk bergafwaarts. Binnen amper zestig jaar volgen minstens zeventien keizers elkaar op. Tirannen zoals Commodus en Caracalla, bizarre figuren zoals Heliogabalus, soldatenkeizers en keizers voor een maand of een week. Een keizer als gladiator, broedermoord op de troon, keizerinnen die de macht overnemen: zulke taferelen zag de stad niet eerder.

Ook economisch en sociaal gaat het Rijk wankelen: de structuren van het oude Romeinse systeem raken aangetast. Burgeroorlogen en natuurrampen, buitenlandse invallen en chaos in bestuur en leger maken de verwarring compleet.

Over deze turbulente tijden is een boeiend verslag geschreven door een Griekstalige middelhoge ambtenaar, Herodianus. Als ooggetuige registreert hij zorgvuldig de grote gebeurtenissen van zijn tijd. Een meeslepend verhaal over een van de woeligste perioden uit de geschiedenis van Rome.


De vertaling door M.F.A. Brok was 1974 een verademing. In plaats van het veelal plechtstatige proza, waardoor klassieke vertalingen toen nog werden gekenmerkt, hanteert Brok een nuchtere, frisse stijl, die de inhoud goed laat uitkomen. Maar  meer dan 40 jaar later is de vertaling toe aan een herziening. Vincent Hunink heeft de stofkam gehaald door de hele tekst en alles aangepast aan de eisen van nu. Ook de inleiding en annotatie zijn bij de tijd gebracht: historicus Olivier Hekster tekent daarvoor.



 




FRAGMENT (uit 8,4)



 

 

 

Brok 1974

De inwoners van Aquileia wierpen van boven af met stenen en mengden pek en olijfolie met zwavel en bitumen en goten dat in lege potten met lange stelen. Meteen als de afdelingen de muur naderden, staken ze het mengsel in brand en goten dat uit, allen tegelijk, zodat de stroom een regen van vuur leek. Het pek, dat vloeibaar was door bovengenoemde ingrediënten, stroomde over de onbedekte delen van het lichaam, verspreidde zich naar alle kanten, zodat de getroffenen zelfs hun uniformen uittrokken, de wapens wegsmeten, omdat het ijzer gloeiend werd, en alles wat van hout of leer was brandde en ineenschrompelde. Men zag daar soldaten, die zich spiernaakt hadden uitgekleed, en weggeworpen wapens, alsof het de restanten waren van een veldslag, maar deze waren niet buit gemaakt door dapperheid in de strijd, maar door technisch vernuft.


Brok/Hunink 2017

De inwoners van Aquileia wierpen van bovenaf met stenen. Ook mengden zij pek en olijfolie met zwavel en bitumen, stopten het mengsel in lege potten met lange stelen en staken het aan. Zodra het leger de muur dan naderde goten ze het uit, allemaal tegelijk, het leek een regen van vuur. Het vloeibare pekmengsel kwam op de onbedekte delen van het lichaam en verspreidde zich over het hele lijf. Getroffenen deden hun brandende borstplaten en andere wapens af: het ijzer werd roodgloeiend en alles van hout of leer brandde weg en schrompelde ineen. Zo waren daar soldaten te zien die zelf hun bewapening hadden uitgedaan en weggegooide wapens, het leek wel buit. Maar dan veroverd door technisch vernuft en niet door dappere strijd.



x


 


 
 

 


 




Het boek is kort gesignaleerd in de Volkskrant, 9 december 2017, (Sir Edmund, p.9),


'In 180 na Christus overleed de Romeinse keizer-filosoof Marcus Aurelius; in de decennia daarna tuimelde het Romeinse rijk via zeventien vaak merkwaardige keizers snel zijn ondergang tegemoet. De gebeurtenissen werden vastgelegd door Herodianus, een in het Grieks schrijvende ambtenaar over wie weinig bekend is maar die als ooggetuige een woelige periode vastlegde, die in een herziene vertaling zijn uitgebracht onder de titel Donkere wolken boven Rome.'

voorts in De Morgen van 13 december 2017, in de NRC van 15 december 2017 en in Trouw van 30 december 2017.

===

uitvoerige beschrijving door Jona Lendering op zijn weblog Mainzer Beobachter [https://mainzerbeobachter.com/2017/12/24/herodianus]

kopie van de tekst ook hier


===

'Herodianus is een auteur van cruciaal belang als bron voor de geschiedenis van de late 2de en vroege 3de eeuw. (...) Traditioneel werd de beschreven periode gezien als de tijd waarin het verval van het Romeinse rijk inzette, op weg naar de ondergang in de 5de eeuw. Tegenwoordig wordt veelal de periode ná Herodianus, vanaf het jaar 238, opgevat als echte crisistijd. De veranderende zienswijzen worden weerspiegeld in de titels van het vertaalde werk, aanvankelijk door Brok (1973): ‘Crisis in Rome’, en nu in de daarop gebaseerde verwerking door Hunink: ‘Donkere wolken boven Rome’. De ondertitel van deze laatste, ‘Het Romeinse rijk in de derde eeuw’, dekt de lading maar ten dele, want pas vanaf hoofdstuk 3,11 (van de acht boeken) belanden we in de 3de eeuw. Een nieuwe uitgave is vanwege veranderende zienswijzen verdienstelijk, met een inleiding van Hekster die meer oog heeft voor subjectiviteit en vertelkunst dan het oorspronkelijk voorwoord. Toch zal Herodianus zich meer in eerstgenoemde titel hebben kunnen vinden, omdat hij zijn tijd eerder als crisis dan als de aankondiging van donderstormen heeft ervaren – hij maakte die tijd immers niet mee.

De vertaling van Brok is zoals gezegd als uitgangspunt genomen. Dat leidt tot duidelijke veranderingen, soms verbeteringen. Maar vaak is het moeilijk te bepalen waar Brok en waar Hunink spreekt. In een passage over keizer Commodus (180-196) lezen we bij laatstgenoemde: ‘Commodus deinsde nergens meer voor terug. Hij gaf bijvoorbeeld opdracht om op staatskosten spelen te organiseren...’ Het woord ‘bijvoorbeeld’ kent geen basis in het Grieks, maar is in de tekst geslopen op voorzet van Brok, die vertaalde: ‘Commodus schrok langzamerhand nergens meer voor terug en gaf bijvoorbeeld opdracht om op staatskosten spelen in het amphitheater te organiseren.’ Brok heeft, even subtiel als legitiem, een geleidelijk naderend einde van Commodus’ bewind willen schetsen, vervolgd in 1,16: ‘Maar er moest een dag komen, waarop ook zijn krankzinnige optreden en zijn tirannieke bewind een einde moest nemen.’ Bij het staccato van Hunink is bij iedere gebeurtenis de maat vol: ‘Aan zijn krankzinnige optreden en tirannieke bewind moest een einde komen, het kon niet anders.’ Zo zien we, terwijl de interpretatie veranderd is, soms nog stukjes Brok doorschemeren.
De bewerkte heruitgave is verdienstelijk, omdat het ondergewaardeerde werk nu in eigentijdse bewoordingen weer verkrijgbaar is. Toch verdient een geheel nieuwe vertaling de voorkeur, al was het maar voor een betere vergelijking van vertalerskeuzen. (...)

 

uit de recensie door D i e d e r i k   B u r g e r s d i j k   in Hermeneus 90, 2018, 139



===

uit de recensie door G e r t - J a n   O o s t e r o m  in Reformatorisch Dagblad 9 oktober 2018, boeken p.11

(...) 'De uitgever heeft ervoor gekozen de prachtige vertaling uit 1973 van de hand van M. F. A. Brok als uitgangspunt te nemen voor deze nieuwe editie. Er bestaan slechts twee eerdere vertalingen, een uit de 17e eeuw door Pieter Rabus, uitgegeven te Rotterdam in 1683, en een uit de 16e eeuw van de hand van de bekende humanist uit Gouda, Dirk Volkertszoon Coornhert. Voor onderhavige uitgave schreef Olivier Hekster, hoogleraar oude geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, een geheel nieuwe inleiding en herzag hij het oorspronkelijke notenapparaat. Classicus en gerenommeerd vertaler Vincent Hunink, eveneens werkzaam aan de Radboud Universiteit, nam de volledige tekst van Brok ter hand en bracht talloze wijzigingen aan waar er sprake was van niet meer eigentijds taalgebruik.
Herodianus’ werk is het waard om bestudeerd te worden. Door deze uitgave krijgt het de aandacht die het verdient.'




===








latest changes here:



 

 

 

HOME VH / vincenthunink.nl

(c) 2018 V. Hunink

copyright statement  / contact